تعریف مرگ مغزی:
مرگ مغزى حالتى است که همه فعالیتهاى شناخته شده مغز متوقف شود. ولى قلب و بعضى ارگان‌هاى دیگر بدن به کار خود ادامه دهند. تنفس در این بیماران متوقف شده و با استفاده از دستگاه‌هاى تنفس دهنده ـ اسپیراتور ـ مى‌توان تنفس را برقرار کرد. این گونه بیماران در فواصل زمانى چند ساعت تا چند ماه نهایتاً دچار ایست قلبى شده و خواهند مرد.
در صدق عنوان میّت که موضوع بخشى از احکام شرعى است، آنچه معتبر است نظر عرف است، یعنى عرف او را مرده به حساب آورد و در حال حاضر عرف، بیمار مبتلا به مرگ مغزى را مرده به حساب نمى‌آورد.
آیت‌الله خامنه‌ای:
- 1292: بعضى از افراد دچار ضایعات مغزى غیر قابل درمان و برگشت می شوند که بر اثر آن، همه فعالیت هاى مغزى آنان از بین رفته و به حالت اغماى کامل فرو می روند و همچنین فاقد تنفس و پاسخ به محرّکات نورى و فیزیکى مى شوند، دراین گونه موارد احتمال بازگشت فعالیت هاى مذکور به وضع طبیعى کاملاً از بین مى رود و ضربان خودکار قلب مریض باقى می ماند که موقّت است و به کمک دستگاه تنفس مصنوعى انجام مى گیرد و این حالت به مدّت چند ساعت و یا حداکثر چند روز ادامه پیدا می کند، وضعیت مزبور در علم پزشکى مرگ مغزى نامیده مى شود که باعث فقدان و از دست رفتن هر نوع شعور و احساس و حرکتهاى ارادى مى گردد و از طرفى بیمارانى وجود دارند که نجات جان آنان منوط به استفاده از اعضاى مبتلایان به مرگ مغزى است، بنا بر این آیا استفاده از اعضاى مبتلا به مرگ براى نجات جان بیماران دیگر جایز است؟
- پاسخ: اگر استفاده از اعضاى بدن بیمارانى که در سؤال توصیف شده اند براى معالجه بیماران دیگر، باعث تسریع در مرگ و قطع حیات آنان شود جایز نیست، در غیر این صورت اگر عمل مزبور با اذن قبلى وى صورت بگیرد و یا نجات نفس محترمى متوقف بر آن عضو مورد نیاز باشد، اشکال ندارد.
مرحوم آیت‌الله بهجت (ره):
- 1173. آیا مى توان اعضاى شخصى را که دچار مرگ مغزى شده است (و از لحاظ پزشکى امیدى به زنده ماندن وى نیست، ولى برخى اعضا مثل قلب وى براى مدتى کار مى کنند) به بیمارى که محتاج است پیوند زد؟ (با توجه به این که در صورت صبر، ممکن است دیگر، قابل پیوند نباشند).
- پاسخ: چون در همان مدّتى که قلب کار مى کند و مغز مرده است، امکان دارد دارویى اختراع یا کشف شود که مغز را به کار اندازد (این مطلب هر چند در خیلى از نفوس موجب یقین به عدم باشد، ولى در بعضی نفوس و افراد، یقین به عدم نیست؛ زیرا پیدا شدن بعضى داروها که براى بعضی امراض اختراع یا کشف مى شود، آنى است) لذا با این احتمال، جایز نیست.
آیت الله مکارم شیرازی:
- سؤال: تعدادى از بیماران به دلیل ضایعات مغزى غیر قابل بازگشت و غیر قابل جبران، فعالیتهاى قشر مغز خود را از دست داده و در حالت اغماى کامل بوده و به تحریکات داخلى و خارجى پاسخ نمى دهند، در ضمن فعّالیّتهاى ساقه مغز خود را نیز از دست داده، فاقد تنفّس و پاسخ به تحریکات متفاوت نورى و فیزیکى مى باشند. در این گونه موارد احتمال بازگشت فعّالیّتهاى مورد اشاره، مطلقاً وجود نداشته، بیمار داراى ضربان خودکار قلب بوده که ادامه این ضربان هم موقّتى و تنها به کمک دستگاه تنفّس مصنوعى به مدّت چند ساعت و حدّاکثر چند روز مقدور مى باشد. این وضعیّت در اصطلاح پزشکى مرگ مغزى نامیده مى شود از طرفى نجات جان عدّه دیگرى از بیماران منوط به استفاده از اعضاى مبتلایان به مرگ مغزى است. با عنایت به این که این اشخاص فاقد تنفّس، شعور، احساس و حرکت ارادى هستند و هیچ گاه حیات خود را باز نمى یابند:
الف) آیا در صورت احراز شرایط فوق مى توان از اعضاى مبتلایان به مرگ مغزى براى نجات جان بیماران دیگر استفاده کرد؟
ب) آیا صرف ضرورت نجات جان مسلمانان نیازمند به پیوند عضو، براى جواز قطع عضو کافى است یا اذن قبلى و وصیّت صاحب عضو نیز لازم است؟
ج) آیا اطرافیان میّت مى توانند پس از مرگ مغزى چنین اجازه اى بدهند؟
د) آیا انسان مى تواند در زمان حیات خود با امضاى کارتى رضایت خود را براى برداشتن اعضاى بدنش در صورت عارضه مرگ مغزى، جهت پیوند به انسانهاى مسلمان نیازمند اعلام نماید؟
هـ) آیا در موارد جواز قطع اعضا دیه ثابت است یا ساقط مى شود؟
و) در صورت ثبوت دیه، پرداخت آن برعهده کیست پزشک یابیمار؟
ز) موارد مصرف دیه مذکور کدام است؟
- پاسخ: الف) در موارد مرگ مغزى بصورتى که در بالا ذکر شده اگر موضوع قطعى و یقینى باشد چنان فردى در این گونه احکام مانند میّت است. (هر چند پاره اى از احکام میّت مانند غسل و نماز و کفن و دفن و غسل مسّ میّت بر او جارى نمى شود) بنابراین برداشتن اعضاى او براى نجات جان مسلمانها مانعی ندارد.
ب) در مواردى که عضو را بعد از مرگ کامل بر مى‌دارند و نجات جان دیگران منوط به آن است، اذن قبلى یا اجازه بازماندگان لازم نیست، هرچند بهتر است.
ج) از جواب بالا معلوم شد.
د) از جواب بالا معلوم شد.
هـ) در موارد جواز قطع اعضا، احتیاط دادن دیه است.
و) بر عهده کسى است که عضو را قطع نموده است.
ز) در کارهاى خیر براى میّت مصرف مى شود.
آیت‌الله نوری همدانی:
- پاسخ به همین استفتاء:
الف: چنانچه مرگ وی محرز نباشد عملی که منجر به موت شود حرام است.
ب: در صورت احراز مرگ و وصیت مانعی ندارد.
ج: جایز نیست.
د: مانعی ندارد.
هـ: در صورت عدم وصیت باید دیه‌ی مقتول پرداخت شود.
و: بر عهده کسی است که عضو را قطع کرده است.
ز: برای میت در امور خیر مصرف شود.
آیت‌الله صافی گلپایگانی:
- پاسخ به همین استفتاء: جدا کردن اعضای مبتلایان به مرگ مغزی که منجر به مرگشان می‌شود، موجب قصاص خواهد بود و مجرد وصیت و یا پر کردن کارت عضویت مجوز عمل مذکور نخواهد بود.
آیت‌الله سیستانی:
- پاسخ به همین استفتاء: برداشتن بخشى از بدن انسان زنده براى پیوند زدن در صورتى که قطع آن زیان مهمى داشته باشد مانند چشم و دست و امثال آنها جایز نیست، ولى اگر زیان مهمى نداشته باشد مانند قطعهاى از پوست یا نخاع یا یک کلیه در صورت سالم بودن کلیه دیگر با فرض رضایت صاحبش جایز است اگر کودک یا دیوانه نباشد وگرنه به هیچ وجه جایز نیست و هرگاه قطع آن جایز بود گرفتن پولى به ازاى آن نیز جایز است. و قطع عضو مسلمان مرده، مانند چشم و دستش براى پیوند زدن به بدن زنده جایز نیست ، و اگر کسى چنین کند ، بر او دیه لازم مىآید. و دفن آن عضو قطع شده واجب است ، ولى اگر پیوند زد و عضو زنده اى از بدن شد ، قطع آن واجب نیست و کسى که از نظر مغزى مرده است در حالى که قلب و ریه او هر چند به کمک دستگاه وظیفه خود را انجام مىدهند میت شمرده نمىشود و قطع اعضاى او براى الحاق به زنده به هیچ وجه جایز نیست . و نفوذ وصیت به اهداى عضو بعد از مرگ مشکل است.
- سؤال: اگر فردی ضربه مغزی شد و در کما رفت و دیگر امیدی به زنده ماندن او نبود ایا میتوان اعضای بدن او را به بیماران نیازمند هدیه کرد ؟
- پاسخ: جایز نیست و او زنده است هر کاری که موجب مرگ او باشد قتل عمد به حساب میاید.
